Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
O mardán[1][2][3] u mardano[1] (probablement d'etimolochía prerromana, con a radiz MARR-[3]) ye o masclo adulto d'as diferents especies d'o chenero Ovis y, mas especificament, o masclo d'a ovella domestica (Ovis orientalis aries).
Anque a parola mardano ye cheneral en buena cosa d'Aragón, y s'ha documentau en puestos que van dende Torres[1] dica Ansó[1], y dende a val de Tena en o Pireneu dica Fuent de Todos[1] en o Campo de Belchit y Torrociella d'Alcanyiz[4] en o Baixo Aragón, existen lugars en os que s'emplega belatros termins ta dicir-ne, como «carnero» que se diz en Echo[1] y «moltón»[1] (cognato d'o cat. moltó pero no necesariament un catalanismo) en Veri[1], en a val de Benás, y documentau chunto con carnero en os documentos de Sant Veturián d'Asán[5] escritos en latín medieval.
A documentación medieval de mardano se puet trobar en os documentos d'a Casa de Ganaders de Zaragoza, en o "Libro d'el Trasoro" y en o libro de collidas d'o sieglo XV d'Exea d'Albarracín[6].
En aragonés, anque o nombre de l'animal haiga encriptau o grupo -RR-, tot evolucionando a -rd-; iste reamaneix cuan se tracta de parolas relacionadas. P. ex. O verbo con que se fa alusión a cuan o mardano cubre a la ovella ye «marrir»[2] u «marrecer»[3][7], y una uella ye «marridera»[3][7] u «marrecedera»[8] cuan se troba receptiva a'l mardano.